Gdzie więc szukać tej lwowskiej, kresowej atmosfery?

-Myślę, że przede wszystkim w samych ludziach. Wielu przyjezdnych zauważa specyficzną serdeczność, pogodę ducha i otwartość Wrocławiaków, co cechuje zazwyczaj ludzi wschodu.

Nie znaczy to wcale, że Wrocławianie nie potrafią się zażarcie kłócić. Nie. Stać ich jednak na drobne gesty rzadko spotykane w innych miastach. Niby nic wielkiego, proste odruchy życzliwości na ulicy i uśmiechy- nie tylko od święta.


No i ta wschodnia gościnność. Nie ma wielkiego problemu z odwiedzinami- można po prostu wpaść bez zapowiedzenia i zawsze będzie się ugoszczonym „czym chata bogata”, a przede wszystkim jest się witanym z otwartymi ramionami- to dzięki naszym kresowym przodkom, którzy przybyli tu po wojnie.. Przyjezdni dobrze się tu czują.


Spacerując po mieście obserwuję nie tylko ludzi. Ważne są też miejsca. Jest tu wiele śladów lwowskich. Jest ulica o tej nazwie, plac związany ze Lwowem, gimnazjum, które przyjęło nazwę profesorów lwowskich, są pomniki, restauracje, uroczystości i święta kresowe, uczelnie o tradycjach sięgających korzeniami przedwojennych lwowskich czasów, są zrzeszenia i towarzystwa kresowe, są i nagrobki Kresowian na cmentarzach- jest wiele takich miejsc i chętnie Was, drodzy czytelnicy tam zaprowadzę.

Na początek odwiedziłam magiczne miejsce, świątynię wiedzy i historii- Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Gdy tam wchodziłam jeszcze słońce błąkało się po ogrodzie i po budynku.



Fundacja pod nazwą Zakład Narodowy im. Ossolińskich została utworzona w 1817 roku przez Józefa Maksymiliana hr. Ossolińskiego (1748-1826).

Ten uczony, bibliofil, kolekcjoner, członek wielu towarzystw naukowych, prefekt cesarskiej biblioteki wiedeńskiej, po upadku Rzeczypospolitej nie uległ paraliżującej czyny rezygnacji, lecz przystąpił do budowania instytucji, która miała pomóc zniewalanemu narodowi w zachowaniu własnej tożsamości oraz zaszczepić mu wolę niepodległości.

Wchodząc do wrocławskiej placówki już od progu natkniemy się na wystawę, dokumentującą trudna historię tych zbiorów.





Fundacja, zgodnie z wolą założyciela, miała składać się ze zbiorów: kolekcji książek, rękopisów, numizmatów i muzealiów, ofiarowanych przez J. M. Ossolińskiego i majątków ziemskich przeznaczonych na jej utrzymanie oraz drukarni.

Zakład miał także wydawać własne pismo naukowe i opiekować się młodymi uczonymi. Na siedzibę Zakładu, po długim namyśle, wybrał Ossoliński Lwów, który po I rozbiorze Polski przypadł Austrii.

Akt fundacyjny Biblioteki – Ustanowienie familijne z 18 X 1816 r. Przesłał Ossoliński cesarzowi, ten zaś 4 czerwca 1817 r., akt ten zaaprobował.

Dla potrzeb Zakładu Ossoliński zakupił we Lwowie budynki poklasztorne sióstr karmelitanek przy ul. Ossolińskich 2. Kompleks został poddany przebudowie, dostosowującej go do funkcji, jakie miał pełnić po przeniesieniu zbiorów.


Dla swej inicjatywy postanowił zdobyć poparcie polskich elit.

Najważniejszym krokiem w tych zabiegach był układ podpisany 25 grudnia 1823 roku z księciem Henrykiem Lubomirskim, reprezentantem wielkiego i bogatego rodu oraz znakomitym znawcą i kolekcjonerem dzieł sztuki.



Zbiory zgromadzone przez rodzinę Lubomirskich składały się z bezcennych muzealiów: malarstwa, miniatur, rzeźb, broni oraz rysunków dawnych mistrzów, w tym Albrechta Dürera i Rembrandta Harmenszoona van Rijna. Tak więc kolekcja Ossolineum bardzo się wzbogaciła.


J.M. Ossolińskiemu nie dane było doczekać uruchomienia Zakładu Narodowego we Lwowie. Zmarł w 1826 roku w Wiedniu.
W rok po jego śmierci, zbiory zapisane Zakładowi zostały przewiezione do Lwowa.

W latach niewoli Ossolineum stało się prężnym ośrodkiem nauki i kultury.

W jego murach odbywały się doroczne spotkania naukowe, urządzano wieczory literackie i koncerty. Podjęto prace edytorsko-wydawnicze, które zaowocowały m.in. reedycją Słownika języka polskiego Samuela Lindego, przyjaciela J.M. Ossolińskiego oraz rozpoczęciem ukazywania się czasopisma naukowego ZNiO.



Wybuch II wojny światowej 1 września 1939 r. odmienił los Ossolineum, które, podobnie jak i inne placówki nauki w Polsce, okupanci poddali represjom.

31 stycznia 1940 r. Akademia Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej podjęła decyzję o przejęciu zbiorów i utworzeniu z Ossolineum Biblioteki Lwowskiej Filii AN USRR. Nowe władze przystąpiły do likwidacji Muzeum Książąt Lubomirskich, rozdzielając jego zbiory pomiędzy lwowskie muzea, pozostające pod zarządem Ukraińców.


Po wkroczeniu Niemców do Lwowa w lipcu 1941 r. Biblioteka Lwowska przestała istnieć, a Ossolineum zostało powierzone pod zarząd kustoszowi Mieczysławowi Gębarowiczowi .

W początkach roku 1944, z powodu zbliżającego się frontu, władze niemieckie zarządziły ewakuację zbiorów ważnych tylko dla kultury niemieckiej. Gębarowicz, wbrew nakazom Niemców wykorzystał tę sytuację dla własnych planów ewakuacji i ratowania zbiorów polskich.

W dwóch transportach znalazły się najcenniejsze kolekcje Ossolineum, choć zapewne groziło to śmiercią kustoszowi.



W marcu i kwietniu 1944 r. zostały przewiezione do Krakowa, gdzie miały bezpiecznie przetrwać w piwnicach Biblioteki Jagiellońskiej, jednak w lipcu 1944 r. władze niemieckie postanowiły przewieźć je do Rzeszy. Transport został porzucony w miejscowości Adelin (obecnie Zagrodno) na Dolnym Śląsku i tu, po zakończeniu działań wojennych, odnaleźli je Polacy. W 1947 r. trafiły do Wrocławia.

Po wojnie Ossolineum było tylko cieniem dawnej świetności. Mimo przekazania przez Ukraińców części zbiorów jako „dar narodu ukraińskiego dla narodu polskiego”, nadal 70% zasobu pozostało we Lwowie, co wynikało z polityki tamtejszych władz.

Przyjętą przez nich generalną zasadą było, że wszystkie materiały pochodzące lub odnoszące się do ziem leżących na wschód od linii Curzona, a zwłaszcza materiały związane (w pojęciu komisji ukraińskiej) z historią i kulturą zachodniej Ukrainy, a także w jakikolwiek sposób wiążące się z Rosją, Białorusią, Podolem, Wołyniem, Litwą, Turcją itd. miały pozostać we Lwowie, nawet jeśli to była najmniejsza wzmianka.

Część zbiorów uległo zniszczeniu w czasie wojny, a inne pozycje znikły po wojnie i nawet nie wiadomo co konkretnie. Do dzisiaj nie udało się odzyskać np. prasy.

We Wrocławiu od razu zajęto się zabezpieczeniem ossolińskich zbiorów. Zostały one umieszczone w siedemnastowiecznym budynku poklasztornym Zakonu Szpitalnego Kawalerów Krzyżowych z Czerwoną Gwiazdą, gdzie od początku XIX w. działało męskie gimnazjum katolickie p.w. Św. Macieja.

Gmach odremontowano i już w 1947 r. uruchomiono czytelnię, udostępniając część zbiorów środowisku akademickiemu.




W 1953 r. Zakład Narodowy im. Ossolińskich został wcielony w struktury Polskiej Akademii Nauk. Przez 41 lat swojego funkcjonowania w strukturach PAN Biblioteka Ossolineum zdołała przechować tradycję lwowskiego Zakładu Narodowego.

Przez cały ten okres gromadzono zbiory książkowe, manuskrypty, czasopisma, mapy, stare druki, opracowywano zbiory i udostępniano w obiegu naukowym.

W latach 1980-1989, dzięki zaangażowaniu pracowników Ossolineum, zgromadzono unikalną kolekcję druków bezdebitowych, dokumentujących ruch „Solidarnościowy”.

Wkrótce dyrektor placówki- dr Adolf Juzwenko wspierany przez Radę Naukową oraz Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum podjął starania o restytucję Fundacji. Wysiłki te zostały uwieńczone sukcesem 5 stycznia 1995 r., kiedy Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o „fundacji – Zakład Narodowy im. Ossolińskich.



Od 1990 r. Ossolineum odzyskuje dawny blask i pozycję liczącej się w kraju placówki naukowej i kulturalnej. Stale wzbogacają się jego zbiory, w tym o cenne dary i kolekcje.



Co roku Ossolineum przygotowuje kilka dużych wystaw, wykorzystując swoje cenne zbiory. Na spotkaniach i wieczorach autorskich występują znani uczeni, pisarze, artyści. Odbywają się koncerty i przedstawienia teatralne.

Ja trafiłam akurat na wystawę „Grafika z kolekcji Jana i Jadwigi Nowak-Jeziorańskich”.


W pięknych salach pod kopułą prezentowane są te zbiory, a także odbyło się Kuratorskie oprowadzanie po wystawie.
Dzisiaj każdy może wejść do Ossolineum, korzystać z jego zbiorów i działalności. Organizowane są też dni otwarte Ossolineum- ostatnio prezentowany był rękopis „Pana Tadeusza”.

Gdy wychodziłam z Ossolineum, szłam nad Odrą i budynek oświetlony był już nie słońcem a światłami latarń i też pięknie się prezentował od tej strony wieczorem.



Natomiast we Lwowie obecnie w miejscu Zakładu Narodowego im. Ossolińskich funkcjonuje Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka Akademii Nauk Ukrainy.



To pierwszy mój wrocławski spacer szlakiem ducha Lwowa, zapraszam na kolejne wkrótce.

Źródła:
-Wystawa w Ossolineum, oraz:
-http://www2.oss.wroc.pl/index.php/aktualnosci/historia-znio/